Vai Trò của Báo Chí đối với Xã Hội:

Trong quá trình lãnh đạo cách mạng Việt Nam, Đảng ta luôn quan tâm đến hoạt động báo chí, coi báo chí là công cụ đắc lực để tuyên truyền, vận động nhân dân, là vũ khí sắc bén tấn công kẻ thù. Chính nền báo chí cách mạng đã làm tròn sứ mệnh mà Đảng và nhân dân giao phó. Báo chí đã đưa những chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước đến với các giai tầng xã hội, cổ vũ, động viên, góp phần làm cho chủ trương, chính sách đi vào cuộc sống, thành những phong trào hành động cách mạng sôi động. Đồng thời, chính từ thực tiễn cuộc sống, báo chí đã kịp thời chỉ ra những khiếm khuyết, tồn tại của các quyết sách đã ban hành; đề xuất, kiến nghị với Đảng và Nhà nước cần phải sửa đổi, bổ sung để đáp ứng nhu cầu cuộc sống, nguyện vọng của nhân dân, góp phần làm cho “ý Đảng, lòng dân” hòa làm một. Báo chí cũng đã đấu tranh không khoan nhượng với cái xấu, cái ác, những hiện tượng tham ô, lãng phí, tiêu cực trong đời sống xã hội; đề đạt những tâm tư, nguyện vọng của nhân dân với Đảng; thật sự là diễn đàn tiếng nói của mọi tầng lớp nhân dân, là “tai mắt” của Đảng, Nhà nước trong quá trình lãnh đạo, điều hành đất nước. Đó chính là sứ mệnh thiêng liêng, vai trò phản biện xã hội mà báo chí và nhà báo-những người cầm bút, phải đảm đương, thể hiện sự dân chủ hóa trong đời sống xã hội, tính ưu việt của chế độ ta. Để làm được điều này, nhà báo phải không ngừng học hỏi trau dồi về bản lĩnh chính trị, trình độ chuyên môn nghiệp vụ và đạo đức nghề nghiệp, phải lăn lộn, đắm mình trong thực tiễn, “cái tâm, cái tầm, cái tài” phải đáp ứng được nhu cầu của xã hội, trách nhiệm công dân của mỗi nhà báo.
Trong sự nghiệp đổi mới và hội nhập vào nền kinh tế thế giới do Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo, vai trò của báo chí và nhà báo không ngừng nâng cao. Báo chí đã đồng hành với dân tộc, đất nước trong sự nghiệp dựng xây, đấu tranh không khoan nhượng với cái trì trệ, cái ác, cái xấu; cổ vũ kịp thời các phong trào hành động cách mạng, những điển hình tiên tiến. Đặc biệt, báo chí đã làm tốt chức năng phản biện xã hội đối với chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước; là cầu nối giữa Đảng với dân, dân với Đảng. Tuy nhiên, hoạt động báo chí có lúc vẫn còn tả khuynh hoặc hữu khuynh, chưa thật sự phản ánh đúng cái bản chất vốn có của hiện thực xã hội, thiếu nhạy cảm chính trị để kẻ xấu lợi dụng; hiện tượng thương mại hóa hoạt động báo chí vẫn còn diễn ra. Một số nhà báo do thiếu rèn luyện bản lĩnh chính trị và đạo đức nghề nghiệp, bị cái lợi trước mắt làm lu mờ nên đã đưa tin, viết bài không đúng sự thật, làm tổn hại đến lợi ích tập thể, lợi ích quốc gia, dân tộc; có nhà báo dùng báo chí như một công cụ để trục lợi cá nhân, “maphia hóa” hoạt động báo chí. Những tồn tại nêu trên thẳng thắn nhìn nhận thì một phần là do chính từ nội tại các cơ quan báo chí và bản thân các nhà báo đã để mặt trái của cơ chế thị trường chi phối. Song, điều quan trọng là chúng ta đã buông lỏng công tác quản lý nhà nước về báo chí; các chế tài đối với hoạt động báo chí chưa kịp sửa đổi, bổ sung phù hợp với yêu cầu mới và chưa đủ sức răn đe; công tác đào tạo, bồi dưỡng, cơ chế đãi ngộ đối với nhà báo và hoạt động báo chí chưa được quan tâm đúng mức; việc bổ nhiệm lãnh đạo các cơ quan báo chí có lúc, có nơi còn tùy tiện, chưa xem xét thận trọng đến “cái tâm, cái tầm và cái tài” đối với từng cá nhân…Nước ta đang hội nhập sâu vào nền kinh tế thế giới; sự nghiệp cải cách đang đến hồi tăng tốc; công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước dưới sự lãnh đạo của Đảng với quyết tâm đến 2020 nước ta trở nước có nền công nghiệp phát triển theo hướng hiện đại, làm cho “dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh đang đòi hỏi phải nâng cao vai trò phản biện xã hội đối với hoạt động báo chí.Trước hết, để báo chí làm tốt vai trò phản biện xã hội thì phải thật sự coi trọng việc đào tạo, bồi dưỡng một cách bài bản, có hệ thống về chính trị tư tưởng, coi đây là đòi hỏi bắt buộc đối với mỗi nhà báo. Bởi, nếu không được đào tạo một cách kỹ lưỡng thì khó có thể đòi hỏi nhà báo có nhân sinh quan, thế giới quan một cách khoa học, biện chứng khi tiếp xúc với hiện thực xã hội; từ đó, tư duy phân tích, đánh giá vấn đề sẽ bị hạn chế nhất định; việc nhìn nhận, đánh giá vấn đề không tránh khỏi hời hợt. Nhà báo không hiểu đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước cặn kẽ thì nhất định báo chí sẽ không làm tốt vai trò phản biện xã hội. Do đó, mỗi nhà báo phải được đào tạo ít nhất đạt trình độ trung cấp chính trị (việc đào tạo này không nhất thiết nhà báo phải là đảng viên); Ban tuyên giáo các cấp cần kịp thời quán triệt các nghị quyết của Đảng đến đội ngũ các nhà báo ở cấp mình, địa phương mình quản lý. Đồng thời cần làm cho các nhà báo ý thức được sự cần thiết của việc bồi dưỡng trình độ chính trị mà có ý thức tự học tập, nghiên cứu.Báo chí là kênh thông tin quan trọng, là tiếng nói đại diện cho cho tâm tư, nguyện vọng chính đáng của các giai tầng xã hội; là phương tiện cổ vũ tập thể, tuyên truyền tập thể. Nhà báo không làm chính trị nhưng góp phần làm cho tư tưởng chính trị “đơm hoa, kết trái” trong đời sống xã hội. Mọi thông tin chính xác, lý lẽ sắc bén để cổ vũ các phong trào hành động cách mạng, đấu tranh với cái xấu, cái ác, bênh vực công bằng, lẽ phải sẽ tạo nên những “hiệu ứng xã hội” tốt đẹp, góp phần định hướng dư luận xã hội. Ngược lại, sự sai lệch về thông tin sẽ dẫn đến những hậu quả khôn lường. Nhà báo cần phải ý thức được sự lợi hại của ngòi bút, từ đó đắn đo suy nghĩ trước những vấn đề mình phản ánh, trên cơ sở tôn trọng sự thật, đặt lợi ích cộng đồng, lợi ích quốc gia, dân tộc trên hết, đừng bao giờ để “danh lợi cá nhân” chen vào trang viết của mình. Chính vì thế, trách nhiệm nhà báo không đơn thuần là phản ánh hiện thực đời sống xã hội mà ở đó ý thức công dân, trách nhiệm xã hội phải đề cao; đạo đức nhà báo là một phần quan trọng không thể xem nhẹ khi chọn lựa nhà báo-những chiến sĩ tiên phong trên mặt trận tư tưởng-văn hóa. Như vậy, để báo chí làm tốt vai trò phản biện xã hội thì đạo đức nhà báo là một trong những điều cốt lõi cần quan tâm.Tri thức và sự dấn thân cũng là một yêu cầu đối với mỗi nhà báo khi thực thi vai trò phản biện xã hội của báo chí. Nhà báo không thể phản ánh tốt một vấn đề, một lĩnh vực xã hội khi không hiểu về vấn đề, lĩnh vực đó. Bởi, không hiểu biết thì thông tin chỉ đơn thuần là “sao chép hiện thực”, sẽ hoàn toàn không có sự phân tích, đánh giá sâu sắc, thuyết phục, nhìn ra chiều sâu và cả những mặt trái tồn tại của vấn đề, cái mà độc giả cần. Tác phẩm báo chí lúc đó sẽ “vô hồn”, khiến độc giả thờ ơ. Khi báo chí đóng vai trò phản biện xã hội mà nhà báo không có nền tảng tri thức nhất định thì không thể chỉ ra những tinh hoa trí tuệ trong các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước để tập hợp, cổ vũ các phong trào hành động cách mạng; đồng thời cũng không thể kiến nghị những vấn đề cần phải sửa đổi, bổ sung các chủ trương chính sách khi ứng dụng vào cuộc sống, đáp ứng nhu cầu thực tiễn. Để làm được những điều nêu trên nhà báo cần phải không ngừng học hỏi tri thức và đi vào thực tiễn đời sống xã hội để đắm mình trong cuộc sống, lắng nghe hơi thở của cuộc sống, học nhân dân và hiểu nhân dân…Lúc đó, tác phẩm báo chí thực sự mang sức nặng tư tưởng, nhà báo sẽ phụng sự tốt hơn cho tổ quốc và nhân dân.Nghề báo là một nghề nhọc nhằn và nguy hiểm. Mỗi một vinh quang trong nghề của nhà báo phải đổi bằng gian nguy, dấn thân và trải nghiệm, đôi khi còn là sinh mạng của nhà báo. Vì vậy, để báo chí làm tốt vai trò phản biện xã hội, ngoài những điều nêu trên, rất cần sự hợp tác sẻ chia với cái nhìn thiện cảm và công bằng của xã hội; Đảng và Nhà nước quan tâm nhiều hơn nữa đến đối với đội ngũ hoạt động báo chí và cá nhân mỗi nhà báo, có chế độ đãi ngộ xứng đáng sự cống hiến của các nhà báo; như thế sẽ động viên đội ngũ nhà báo, họ sẽ làm tốt vai trò là cầu nối giữa Đảng với nhân dân. Làm như vậy cũng là góp phần thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 (khóa X) Về “Công tác tư tưởng, lý luận và báo chí trước yêu cầu mới”.