Vẻ đẹp Chùa Bút Tháp

Chùa Bút Tháp tên chữ là Ninh Phúc Tự, chùa toạ lạc ven bờ sông Đuống thuộc xã Đình Tổ, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh, cách chùa Dâu 3 km . Nói đến Bắc Ninh, ta không thể không nói đến Chùa Bút Tháp. Đây là một ngôi chùa cổ, mặc dù đã trải qua những lần trùng tu, sửa chữa nhưng chùa vẫn giữ được những tác phẩm kiến trúc, điêu khắc tuyệt mỹ và nét nguyên sơ hấp dẫn của nó với sự dung hội hai nền văn hoá Việt - Hoa
Chùa được xây dựng từ thời hậu Lê (thế kỷ XVII). Theo lịch sử, chùa được bà Trinh Thị Ngọc Trúc (vợ vua Lê Thánh Tông) cùng hai nhà sư người Việt gốc Hoa thiết kế. Chùa có tên chữ là "Ninh Phúc Thiền Tự" được xây dựng theo kiểu "nội công ngoại quốc". Ngoài cùng là Tam Quan, tiếp đến là gác chuông rồi đến Tiền Đường, tiếp theo là Thượng điện - gian đẹp nhất cả kiến trúc lẫn điêu khắc. Phía ngoài Thượng điện có lan can bằng đá xanh bao quanh, có khắc hình chủ yếu là động vật, điểm xuyết thêm mây, trời, hoa, lá... Đáng chú ý là những chim, hươu, khỉ, rồng... đều rất sinh động, thần tình. Bên trong có bày các bộ tượng Tam Thế, Tam Thân và tượng Phật Bà Quan Âm nghìn mắt, nghìn tay. Những cái tên, những kiểu kiến trúc gợi nên một vẻ hoang sơ độc đáo mà hấp dẫn, một nét đẹp rêu phong cổ kính.
Tượng Phật Bà - Tác phẩm "độc nhất vô nhị" có kích thước lớn và đồ sộ: cao 3,7m, đường kính vành tay 2,24m, có 11 đầu chia làm 4 tầng, 42 bàn tay và 958 tay nhỏ. Điều kỳ lạ là mỗi bàn tay có một mắt, độc đáo hơn nữa là nhịp điệu mỗi cánh tay không giống nhau. Tượng được đặt trên toà sen Rồng đội, đằng sau là vầng hào quang toả sáng, bên dưới là các hình trang trí sóng nước sống động như một thuỷ cung (Tượng do ông họ Trương làm xong vào ngày tốt mùa thu năm Bính Dần - 1656). Đến với chùa Bút Tháp, du khách sẽ được chứng kiến những nét độc đáo tài tình của nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc cổ.
Nối giữa Thượng điện (Thế giới Phật Pháp lòng thành được nhận) và Tích thiên Am (Nơi cầu mong để được siêu thoát) là chiếc Cầu đá cong (Vượt qua cầu đã cao xa giữ sạch bụi trần)bắc ngang qua hồ nước trồng sen tinh khiết. Đứng trên cầu ta có thế ngắm những nét đẹp riêng của cảnh chùa. Cầu dài 4 m gồm 3 nhịp uốn cong vồng, mặt cầu lát đá xanh trơn nhẵn, hai bên cầu có 12 bức lan can đã được chạm khắc rất công phu, tinh xảo và bố trí rất hợp lý: đầu cầu là hai con sư tử và thành cầu là những kiểu chạm trổ cổ quen thuộc, rất hài hoà.
Tháp quay Cửu phẩm liên Hoa – Hoa sen chín tầng – Tháp cao chín tầng như 9 đài sen, 8 mặt đều đặn thể hiện 8 phương của nhà Phật, ngăn cách các tầng là một bức gỗ chạm cánh sen nở xoà bốn phía, đầu nhọn khối nổi phồng. Chín đài sen tượng trưng cho 9 cấp tu hành chính quả của Phật giáo. Điều đặc biệt là nó có thể quay được và không hề phát ra tiếng kêu dù được làm từ mấy thế kỷ, mỗi vòng quay của tháp ứng với 3.542.400 câu niệm phật.
Đến với chùa là đến với một điểm du lịch mang tính nhân văn cao. Trong chùa, có nhiều cổ vật quý giá, nhiều tháp to, nhỏ rất đẹp mà ở những tháp ấy là nơi đặt xá lị của các thiền sư xưa. Tháp Tôn Đức 5 tầng cao hơn 10m là nơi đặt xá lị thiền sư Minh Hạnh, vị tổ thứ hai của chùa. Còn tháp Báo Nghiêm đỉnh tháp hình nậm rượu, cao 13m - 5 tầng, 8 mặt là nơi đặt xá lị của thiền sư Chuyết Chuyết. Tham quan cảnh chùa như một bức tranh tuyệt mỹ vẽ lên trong khung cảnh đồng ruộng bao la. Những mái ngói bồng bềnh, nhấp nhô giữa mầu xanh của cây lá:

"Mênh mông biển lúa xanh rờn
Tháp cao sừng sững trăng rờn bóng cau
Một vùng phong cảnh trước sau
Bức tranh thiên cổ đượm mầu nước non".

Vẻ đẹp chùa Bút Tháp
Thứ Hai, 16/02/2004 - 11:17 AM
Chùa Bút Tháp có tên chữ là Ninh Phúc tự nằm trên khoảng đất rộng phía Tây ở thôn Bút Tháp, xã Đình Tổ, huyện Thuận Thành (Bắc Ninh). Đây là một trong không nhiều ngôi chùa cổ có quy mô lớn ở đồng bằng Bắc Bộ còn lại đến ngày nay và được bảo tồn khá nguyên vẹn.Chùa có kiến trúc tổng thể độc đáo, bố cục gọn gàng, chặt chẽ, sinh động- là một khuôn mẫu về sự kết hợp hài hòa kiến trúc của các chất liệu gạch, gỗ, đá, của sự hòa nhập giữa kiến trúc và môi trường thiên nhiên bao quanh.
Toàn bộ kiến trúc của chùa quay theo hướng Nam, một hướng truyền thống của người Việt. Người Việt xưa có câu: "lấy vợ hiền hòa, làm nhà hướng Nam". Đối với đạo phật, hướng Nam là hướng của trí tuệ, hướng của bát nhã, nhờ có trí tuệ chúng sinh mới đáo bỉ ngạn (đến bến bờ giải thoát- niết bàn).
Kiến trúc chùa được bố trí cân xứng, chặt chẽ ở khu vực trung tâm, nhưng lại rất tự nhiên ở khu vực xung quanh. Cụm kiến trúc trung tâm ở chùa Bút Tháp bao gồm 8 đơn nguyên chạy song hành được bố trí đăng đối trên một đường "thần đạo" và được bao bọc bởi hai dãy hành lang chạy suốt dọc chùa ở hai bên đó là tòa Tiền Đường, Thượng Điện, Cầu Đá, tòa Tích Thiện Am, Trung Đường, Phủ Thờ, tòa Hậu Đường và hàng tháp đá. Sau nhà Hậu Đường bố trí đăng đối theo trục chính và phương pháp xử lý các khối kiến trúc của công trình đã tạo nên vẻ thâm nghiêm, u tịch cho cảnh chùa. Sự bố trí chặt chẽ ở khu vực trung tâm này thể hiện tư tưởng về g iáo lý của đạo phật, diễn tiến từ nhận thức suy lý đến thự c hành chính nghiệm đã đạt được đến sự giác ngộ và giải thoát. Mỗi khi đi qua một công trình kiến trúc là khách hành hương đã bước dần vào ý đạo. Có thể nói rằng người thiết kế công trình này khi vẽ đồ án xây dựng đồng thời vạch ra một chương trình tu đạo cho các phật tử.
Trong các kiến trúc của chùa Bút Tháp chúng ta có thể tìm được những bộ phận kiến trúc mang dấu ấn Trung Hoa một cách đậm nét nhất, đó là hàng lan can bao quanh tòa Thựợng Điện, lan can cầu đá, rào vây tháp đá Báo Nghiêm, một vài kiến trúc ở tòa Thượng Điện. Ngay cả lối bố trí kiến trúc công trình theo kiểu "nội công ngoại quốc" một cách đăng đối, chặt chẽ. Ảnh hưởng của kiến trúc Trung Hoa có lẽ thể hiện rõ nét nhất là ở cầu đá và tháp Báo Nghiêm. Cầu được tạo dáng cong vồng lên. Đường thông thủy phía dưới được xây theo hình vòm cống bằng đá hình múi bưởi, đó là kỹ thuật xây cất Trung Hoa, giống như kỹ thuật xây mộ cổ Trung Quốc mà chúng ta thường gọi là mộ Hán. Mảng kiến trúc ở phần cuối chót lan c an của hai bên cầu càng thể hiện rõ nét hơn, nó hoàn toàn giống với bộ phận có chức năng tương ứng với bộ phận đi vào Đạt Ma Động trong chùa Thiếu Lâm Tự (Nam Trung Hoa).
Hình dáng và các bộ phận kiến trúc ở tháp đá Báo Nghiêm cũng khiến chúng ta nghĩ đến Trung Hoa trong kiến trúc tháp. Nếu đi sâu vào kiến trúc ở tháp đá này, chúng ta sẽ thấy một phần của tháp là một chiếc "đình" bát giác Trung Hoa với các bộ phận kiến trúc đặc trưng cho kiến trúc Trung Hoa đó là các "quản lạc" nằm dưới các mái hiên, đỡ các quản lạc này có các "tước thế". Trong kiến trúc Việt thế kỷ XVII chúng ta chưa gặp các cấu kiện kiến trúc này. Song rõ ràng, những yếu tố mang đậm dấu ấn Trung Hoa trong kiến trúc đã kết hợp được một cách hài hòa với các yếu tố văn hóa truyền thống của người Việt. Sự phối hợp này không tỏ ra khiên cưỡng mà trái lại, nó thể hiện được sự hòa nhập, ăn ý.AN>
Chùa Bút Tháp có một hệ thống các mảng chạm khắc rất đẹp và độc đáo. Trang trí được thể hiện ở mọi nơi, trên các chất liệu gỗ và đá, trên kiến trúc và trên đồ thờ.
Trên lan can bao quanh tòa Thượng Điện có 26 bức, trên lan can cầu thang đá nối với tòa Tích Thiện Am có 12 bức và ở lan can quanh sân Tháp Báo Nghiêm có 12 bức chạm đá. Như vậy, tổng cộng số các bức chạm khắc trên đá chùa Bút Tháp là 51 bức chạm với nhiều đề tài khác nhau, nhưng đều thống nhất với nhau ở mặt chất liệu, phong cách và như vậy, thống nhất về niên đại. Hình ảnh chạm khắc ở đây sống động, tươi vui, hàm chứa ý nghĩa đạo phật và đặc biệt mang đậm tính chất nghệ thuật thiền.
Tất cả các bức chạm tập trung về đề tài cỏ cây hoa lá như: sen, cúc, trúc, lan, tùng, các loại động vật như: ngựa, dê, trâu, khỉ, hổ, cá, cò và những linh vật: rồng, long mã...
Ngoài ra ở chùa Bút Tháp, ta có thể thấy hệ thống tượng dựng trong chùa rất phong phú, kết hợp nhuần nhuyễn giữa nguyên tắc tạo tượng Phật giáo với phong cách truyền thống một cách có sáng tạo để tạo ra dấu ấn riêng. Tượng ở chùa này tuy mang nhiều nét kế thừa phong cách tạc tượng ở thời Mạc song nó đã đạt đến giá trị nghệ thuật rất cao, chẳng hạn như bộ tượng tam thế, tượng Quan âm tọa sơn, tượng Văn Phù và Phổ Hiền Bồ tát; các phong tượng hậu bằng gỗ như tượng Hoàng thái hậu Trịnh Thị Ngọc Trúc, tượng Công chúa Lê Thị Ngọc Duyên, tượng Quận chúa Trịnh Thị Ngọc Cơ, các pho tượng cổ. Trong nghệ thuật tạo hình của người Việt, chúng ta đã gặp tượng hậu phật ít nhất t ừ thế kỷ XVI, như tượng Mạc Đăng Dung và tượng công chúa ở chùa Trà Phương (Kiến An- Hải Phòng), tượng bà hậu trên phù điêu đá ở chùa Bối Khê (Thanh Oai- Hà Tây).
Song thế kỷ XVI loại tượng này chưa nhiều và chủ yếu được làm dưới hình thức phù điêu trên đá. Tượng hậu phật thực sự nở rộ vào thế kỷ thứ XVII và có thể nói rằng, ở chùa Bút Tháp chúng ta gặp những pho tượng chân dung hoàn chỉnh nhất và được xem là khuôn mẫu tạo hình cho những giai đoạn sau. Cho đến ngày nay, chùa Bút Tháp vẫn giữ trong mình những giá trị đặc sắc được tích tụ trong mỗi quá trình tồn tại của mình. Hằng năm, mỗi dịp xuân về, hội chùa Bút Tháp lại được diễn ra trong niềm vui náo nức và lòng sùng kính của khách hành hương. Trải qua bao dặm dài của lịch sử, chùa Bút Tháp luôn luôn được chân trọng, được bảo vệ gìn giữ và toàn dân đang tôn tạo n gày càng đẹ p hơn. Đây đang trở thành một điểm du lịch, một địa chỉ hành hương của đồng bào cả nước và khách nước ngoài.

Tổng hợp